Ouderverstoting: het familiesysteem bestaat niet alleen uit ouders en hun kind(eren)

Ouderverstoting: de invloed van de rol van stiefmoeders/vaders en het netwerk rondom het kind.

Het familiesysteem bestaat niet alleen uit ouders en hun kind(eren)
Wanneer een kind door een loyaliteitsconflict een ouder verstoot waarmee het voorheen een goede relatie had, heeft het kind hulp en begeleiding nodig van beide ouders om dit conflict op te lossen. Voor een kind is het van essentieel belang dat beide ouders het kind stimuleren en motiveren om een goede band te behouden, immers een kind scheidt nooit van zijn/haar ouders en de biologische band kan niet worden verbroken.

Wanneer er stiefouders in het leven van het kind komen is het belangrijk in te zien wat de invloed van de rol en gedrag van een stiefouder op het kind kan zijn. Het verhaal over de ‘boze slechte’ stiefmoeder kent immers iedereen…. Een stiefouder kan voor het kind als een bedreiging worden ervaren wanneer het kind de scheiding niet goed heeft verwerkt en/of niet gesteund wordt door één van de ouders.

Bij ouderverstoting komt het voor dat een stiefouder het kind aanmoedigt om zijn/haar biologische ouder af te stoten en het kind te motiveren om deze stiefouder als ‘papa of mama’  te gaan noemen en te gaan ervaren. Je hebt je vader/moeder niet nodig, je hebt nu een nieuwe papa/mama’.

Bij ouderverstoting komt het ook voor dat één ouder de nieuwe partner van zijn/haar ex in een kwaad daglicht stelt waardoor het kind, zelfs zonder ooit zelf de nieuwe partner te hebben ontmoet, een negatief beeld creëert over die nieuwe partner van zijn/haar ouder. ‘De nieuwe vriendin/vriend van je vader/moeder heeft hem/haar afgepakt van mij. Zij/hij is de schuldige van de scheiding’. Bij ouderverstoting kunnen een opa/oma en/of een stiefouder (en vaak andere leden van hun netwerk) ervoor zorgen dat het kind onder hun invloed en macht het contact verbreekt en de eens geliefde ouder afwijst en verstoot. Het kind is immers afhankelijk van zijn/haar verzorgers en netwerk en zal daar loyaal aan zijn. Bij professionals zal het kind aangeven dat het zijn/haar ouder nooit meer wil zien met allerlei vage en onrealistische argumenten en het lijkt erop alsof het kind dit geheel zelfstandig heeft besloten.

• mijn vader deed nooit leuke dingen met mij
•  mijn moeder is helemaal niet lief voor mij
• ik moest van mijn vader mee naar de Efteling
• bij mijn vader krijg ik alleen maar patat en ijs
• van mijn moeder moet ik mijn kamer opruimen

Dit kan zelfs zo ver gaan dat het kind totaal weigert om te praten over de verstoten ouder. Als het kind zo klem zit kan het kind iedere hulpverlener gaan wantrouwen.

De ouder (en zijn/haar netwerk) die het kind bewust of onbewust motiveert om de andere ouder af te stoten zegt standaard:

• mijn kind wil niet, ik kan het moeilijk aan zijn/haar haren trekken om naar de andere ouder te gaan.

Zij leggen de verantwoordelijkheid bij het kind en bij de betrokken professionals: lossen jullie het maar op. Deze houding lijkt voor die ouder te werken om het kind in het loyaliteitsconflict te houden, zij zeggen dat zij het probleem willen helpen oplossen maar uit hun opmerkingen en acties blijkt het tegenovergestelde. De ouder schuift alle verantwoordelijkheid en druk op de schouders van het kind en hulpverleners. Ik vraag mij af hoe die ouder een mogelijk probleem zoals een kind dat weigert om nog naar school te gaan zou oplossen?

• Ik kan hem/haar niet aan zijn haren trekken om naar school te gaan?

Een ouder die dit probleem wel wil oplossen zal beseffen dat hij/zij DE grote factor van de sleutel van de oplossing is en dat een kind wel vaker iets moet doen waar het geen zin in heeft. Hoe motiveert die ouder het kind om wel dingen te doen waar hij/zij geen zin in heeft of niet wil?

Alle positieve herinneringen aan de eens geliefde ouder lijken totaal uit het geheugen van het kind gewist te zijn. Wanneer een professional vraagt over het verleden kan het kind zich/haar vaak geen leuke dingen herinneren. Nieuwe negatieve bevroren beelden over die ouder worden keer op keer als een herhalend bandje verteld aan de betrokken professionals. Het kind zit vast in een tunnelvisie en staat niet open voor andere inzichten of om zelf te gaan ontdekken of het negatieve beeld over die ouder wel klopt.

De natuurlijke nieuwsgierigheid van een kind naar zijn/haar ouder lijkt totaal verdwenen. Het kind lijkt krampachtig vast te houden aan de negatieve overtuigingen en er lijkt geen beweging mogelijk om het kind te stimuleren om de ontdekkingstocht die nodig is voor zijn/haar (identiteit)ontwikkeling aan te gaan.

Er zijn gelukkig ook partners van verstoten ouders die juist beseffen hoe belangrijk de biologische ouders voor ieder kind zijn en het kind juist willen helpen en steunen met het leren omgaan van de nieuwe situatie. Stiefouders kunnen immers een bonus zijn voor kinderen. Een kind kan leren dat het mag en kan houden van meerdere mensen naast zijn/haar ouders. Het kind krijgt daardoor een mooi steunend netwerk.

De rol van partners van verstoten ouders
Partners van verstoten ouders maken (soms zelfs iedere dag) het verdriet van de verstoten ouder over het gemis van hun kind(eren) mee. Door er voor de verstoten ouder te zijn, te steunen en te helpen om zich/haar te richten op hun leven samen kan dat helpen om de verstoten ouder te begeleiden/steunen in zijn/haar rouwproces. Het is belangrijk dat de verstoten ouder zorgt dat hij/zij juist een stabiele ouder is voor zijn/haar kind dat in een heftig loyaliteitsconflict zit en begrijpt wat er in zijn/haar kind omgaat.

Wanneer er instanties betrokken raken worden er gesprekken gevoerd met beide ouders. Immers is het van belang dat beide ouders leren hoe zij als ex partners hun ouder rol samen op kunnen pakken.

Als partner van een verstoten vader ben ik soms aanwezig bij gesprekken met professionals als die gesprekken bij ons thuis plaats vinden. Interessant om op te merken dat ik als partner van en als stiefouder niet betrokken wordt in deze gesprekken. Toch stel ik zo nu en dan vragen aan de professional zoals:

• OTS is een kinderbeschermingsmaatregel, hoe gaan jullie dit kind helpen en beschermen?
• Dit is een vorm van kindermishandeling, hoe zou je het aanpakken als het kind fysiek mishandeld wordt?
• Hoe veilig is een negatieve omgeving en netwerk voor de ontwikkeling van het kind?

Tot nu toe valt het dan stil en krijgen wij daarop geen antwoord van de betrokken professional(s).

Ik kan het niet na laten om zo nu en dan informatie over oudervervreemding/verstoting problematiek te delen met de betrokken professionals met de hoop dat zij inzichten krijgen in hoe dit proces werkt. Immers om deze problematiek op te lossen is stap 1 inzicht te hebben in wat er gaande is nodig.

School, professionals en familie
Naar scholen toe is het belangrijk dat zij informatie krijgen over kinderen met loyaliteitsconflicten en (v)echtscheidingen. Onbewust kunnen zij door een ouder géén informatie te geven over hun kind(eren) en deze ouder buiten te sluiten meewerken aan ouderverstoting. Leraren kunnen een steunende en begeleidende rol hebben voor kinderen. Zeker als het kind een vertrouwenspersoon op school heeft.

Ook deel ik informatie met professionals over wat de impact kan zijn van de invloed van het netwerk rondom het kind zoals een nieuwe partner van een ouder, opa/oma, andere familieleden, vrienden. Wanneer de invloed van dit netwerk erop gericht is dat het kind contact/omgang heeft met beide ouders kan dat een positieve wending geven, wanneer de invloed van dit netwerk erop gericht is dat het kind één ouder afwijst en verstoot zal het proces van ouderverstoting niet geadresseerd kunnen worden en blijft het kind klem zitten in het loyaliteitsconflict. Dit kan een bedreiging in de (identiteit)ontwikkeling van het kind zijn. Kinderen leren in die situatie niet hoe zij met problemen om leren te gaan, hoe zij conflicten kunnen oplossen en hoe gezonde relaties aan te gaan.

Voor professionals is het dus van essentieel belang om het netwerk rondom het kind te betrekken in het hulpverleningsproces. Breng in kaart wat de invloed is van het netwerk of dit positief of negatief is voor het kind. Ook het netwerk zal moeten mee veranderen om het kind onbelast contact/omgang met beide ouders te kunnen laten hebben. De verandering begint bij de ouders maar wat als de ouders zelf onder druk (blijven) staan en klem zitten door de negatieve invloed van hun netwerk?

Stel je voor dat het netwerk mee beweegt in positieve zin om het kind toestemming te geven en te stimuleren en steunen voor contact/omgang met de eens geliefde ouder? Stel je voor dat je de positieve invloed van het netwerk zoals opa/oma, familie, stiefouder, vrienden en leraren sterker en groter maakt wat gebeurd er dan met de negatieve invloed van de niet meewerkende onwelwillende ouder?

Metaforisch gezien kan je de brand van een huis onmogelijk blussen als je alleen in één ruimte van het huis het vuur dooft terwijl het huis totaal in brand staat…..

Auteur – Monique Kleijne – Partner van een verstoten vader