In mei 2021 lanceerde het programma Scheiden zonder Schade de leerlijn ‘Relatievaardigheden in het onderwijs’.
Deze leerlijn moet bijdragen aan de relatievaardigheden van jongeren en kan daarmee preventief ingezet worden in het verminderen van het aantal (v)echtscheidingen en bijdragen aan de bevordering van de relatiekwaliteit. Er worden vier basisrelatiekenmerken genoemd, namelijk 1) intimiteit en verbondenheid 2) jezelf kunnen blijven in relatie tot anderen en goed voor jezelf zorgen 3) goed kunnen communiceren en met conflicten kunnen omgaan en 4) commitment. De leerlijn erkent dat de houding en het gedrag ten opzichte van relaties tijdens de kinderjaren worden geleerd van de eigen familie en dat relatie-educatie in het onderwijs aanvullend is.
Als Kindbehartiger krijgen wij van gescheiden ouders wel eens de vraag hoe zij hun kinderen iets kunnen leren over hun beëindigde relatie, bijvoorbeeld om de kinderen een beter begrip te geven over waarom ouders gescheiden zijn of om te voorkomen dat de kinderen tegen dezelfde problemen aanlopen in relaties met anderen. In dit blog delen wij 10 tips voor thuis over hoe je als ouder je kind op een speelse, creatieve en positieve manier relatievaardigheden kunt meegeven.
1. Leer het kind dat het van zichzelf mag houden
Zelfliefde en compassie voor jezelf is van belang, niet alleen voor zelfvertrouwen maar ook in relaties. ‘You can’t love others, if you don’t love yourself.’ Laat je kind blijken dat het niet perfect hoeft te zijn en ook van zichzelf mag houden als er dingen niet goed gaan. Dit begint bij het geven van onvoorwaardelijke liefde. Als het kind van zichzelf houdt, inclusief zijn imperfecties, zal het later ook de imperfecties van de ander in een relatie kunnen accepteren.
To do tip: Als het kind teleurgesteld is in zichzelf omdat er iets niet goed gaat, erken het gevoel, bespreek het samen en benadruk dan bijvoorbeeld hoe het kind iets probeert en daardoor oefent als ook hoe lief, behulpzaam of geïnteresseerd het kind is. Wat ook fijn kan zijn is om een lijstje met ‘superkrachten’ te maken samen met het kind.
2. Zorg voor verbinding en dat het kind zich gekend voelt
Een veilige hechting heeft een positieve invloed op toekomstige relaties. Hechting kan gezien worden als het nastreven en behouden van nabijheid en verbinding. Tijdens de eerste levensjaren van het kind kan het zich op steeds meer verschillende niveaus van hechting binden, respectievelijk hechting door de zintuigen, gelijkenis, erbij te horen & loyaliteit, belangrijk te zijn, liefde en gekend te worden. Onveilig gehechte kinderen kunnen een afweer tegen kwetsbaarheid en onafhankelijke houding ontwikkelen, terwijl het kind het nodig heeft om kwetsbaar en afhankelijk te mogen zijn, ook in zijn toekomstige relaties.
Jan Drost omschrijft dit mooi in de ‘Ketelhuis Podcast 33: Jan Drost over Take This Waltz’, een podcast waarin wordt onderzocht wat wij kunnen leren van films over liefde en relaties (zie ook tip 3!). Daarin vertelt hij dat we in onze maatschappij autonomie en onafhankelijkheid belangrijk vinden en daarom niet houden van het woord ‘afhankelijkheid’. Maar als je met het idee van ‘niemand kan mij raken’ een relatie ingaat, betekent dat dat je die relatie eigenlijk niet wil. Je bent namelijk afhankelijk van de liefde die je ontvangt en je bent kwetsbaar omdat de ander weg kan gaan. Anders zou je kunnen zeggen ‘heel leuk die liefde, maar als het er niet is, vind ik het ook prima’.
To do tip: Het diepste niveau van hechting is gekend en begrepen worden door de ander. Dit houdt in dat het kind helemaal zichzelf mag zijn en dat het kind een eigen mening mag hebben ook als de ouders het niet met hem eens zijn. Agree to disagree. Krijgt het kind bijvoorbeeld de ruimte om een andere politieke voorkeur te hebben of als enige niet van wintersport te houden? Er zijn allerlei kaartensets met vragen voor gezinnen verkrijgbaar waarbij je elkaars wensen, voorkeuren en meningen beter kunt leren kennen. Als het kind nog jong is, kan het kind nog verlangen naar onmogelijk uitvoerbare wensen, bijvoorbeeld dat het kind graag een hond zou willen terwijl papa allergisch is. Het kind zal zich gekend voelen als je meegaat in de fantasie van het kind, zonder het kind een loze belofte te doen ‘Papa is allergisch voor honden, maar wat zou het toch leuk geweest zijn als we een hond hadden gehad, he? Waar zouden we dan heen gaan met de hond? En welke spelletjes zou je dan spelen met de hond?’
3. Kijk films met je kind over liefde, vriendschap en relaties
Uit onderzoek van de University of Rochester blijkt dat de kans op scheiding afneemt als koppels relaties uit een film bespreken. Ook met je kinderen kan je een film nabespreken, bijvoorbeeld tijdens het avondeten. Wie was hun favoriete karakter? Welke problemen deden zich voor in de film? Hoe werden de problemen opgelost? Wat was grappig en wat was verdrietig? Wat heb je van de film geleerd? Welke normen en waarden speelden een rol? En hoe onderhielden de karakters relaties met elkaar? Zou dit in de werkelijkheid ook kunnen gebeuren? Door met je kind op films te reflecteren, leert het kind niet alleen ‘de moraal van het verhaal’, maar ook dat onderwerpen als de liefde, vriendschap en relaties bespreekbaar zijn.
To do tip: Filmtips voor kinderen? Denk bijvoorbeeld aan de GVR of Free Willy. Er zijn ook films over hoe een personage zoekt naar zichzelf zoals Dolfje Weerwolfje of Mathilde over haar superkrachten.
4. Bespreek elkaars liefdestaal
Ieder mens heeft een bepaalde voorkeur voor hoe hij/zij liefde geeft en ontvangt. Chapman onderscheidt vijf universele liefdesvakantie, namelijk positieve woorden, met aandacht samen zijn, intimiteit, cadeaus en dienen/behulpzaamheid. Binnen een relatie kunnen partners verschillen van de voorkeur waarop zij liefde geven en ontvangen, waarmee zij dus langs elkaar heen kunnen praten in hun eigen liefdestaal (‘De vijf talen van de liefde’ van Gary Chapman). Om een relatie te laten werken, is het waardevol om jouw voorkeurstaal te begrijpen als ook die van ander. Nieuwsgierig zijn om elkaars taal te spreken kan helpend zijn. Relatie is een werkwoord waarin je je waardering naar de ander moet blijven uitspreken. Je kind kan hier veel over leren in de interactie tussen jou en je (ex)partner. Zeg bijvoorbeeld ‘Ik word er altijd zo blij van als ik thuis kom en dat je dan de tafel al gedekt is. Dankjewel lieverd!’, als jouw liefdestaal behulpzaamheid is.
To do tip: Knutsel iets met de kinderen voor de andere ouder (bijvoorbeeld op Vader- of Moederdag) of een vriend of vriendin of voor grootouders om hen te leren dat je je liefde onder andere kunt laten blijken door iets aan een ander te geven (de liefdestaal ‘cadeaus’). Daarnaast is het natuurlijk ook belangrijk om te ontdekken welke liefdestaal jouw kind zelf spreekt, om er achter te komen hoe je het best bij hem/haar kunt aansluiten. Stel vragen, observeer je kind en experimenteer met de vijf talen. Kinderen hebben input vanuit alle talen nodig maar door vragen te stellen, je kind te observeren en de talen twee weken uit te proberen en de reactie erop te toetsen kun je achter de primaire liefdestaal komen.
5. Ruziemaken hoort erbij
Kinderen voelen het vaak haarfijn aan als jullie het even niet zo goed met elkaar kunnen vinden. Het liefst hou je de volwassen zaken natuurlijk weg bij de kinderen. Maar als je toch een keer ruzie hebt waar de kinderen bij zijn, kan het goed zijn om hier uitleg over te geven als jullie weer rustig zijn. Herstellen en repareren kan in een relatie altijd. De kinderen leren dan dat je ruzie kunt hebben en dat je een meningsverschil kunt oplossen. Hoe hebben jullie dit als ouders opgelost? Hebben jullie een compromis gesloten of jullie fout toegegeven en beloofd om het de volgende keer anders te doen? En vooral, hoe luister je naar elkaar als je boos bent? Focussen op wat wordt gezegd in plaats van hoe. Begrijpen en horen waar de ander vandaan komt. Wat gaat er onder de boosheid schuil?
To do tip: Jonge kinderen hebben nog regelmatig ruzie met leeftijdsgenootjes, bijvoorbeeld omdat zij met hetzelfde speelgoed willen spelen. Als ouder kunnen kinderen bij deze ruzies worden geholpen hun probleemoplossend vermogen te ontwikkelen. In de How2talk2kids podcast ‘Schoppen, bijten, slaan’ wordt hiervan een mooi voorbeeld gegeven. Maak het praktisch en geef een voorbeeldzin dat het kind kan zeggen als zijn speelgoed wordt afgepakt. Voor oudere kinderen kan de spreker-luisteraar oefening helpen. De spreker heeft maximaal 5 minuten op zijn verhaal te doen. De luisteraar luistert. Met aandacht. Zonder oordeel. Zonder de eigen mening in te brengen. Dit wordt afgewisseld waarna elkaars visies worden samengevat en besproken.
6. Je hoeft niet alles van elkaar leuk te vinden
Nobody’s perfect. Het is normaal om je in een relatie aan bepaalde gewoontes van de ander te ergeren. Dit kan je op een grappige manier ter sprake brengen bij je kind, zonder daarbij negatief te praten over de andere ouder. Draag daarbij een oplossing aan en spreek altijd over iemands gedrag en niet negatief over iemands persoonlijkheid.
To do tip: Hebben je kinderen bijvoorbeeld ruzie met elkaar, omdat er één te veel lawaai maakt, zeg dan ‘Ja, ik zie dat je het vervelend vindt als je broertje/zusje schreeuwt. Ik zie dat je boos bent (erken het gevoel). Wat kunnen we als oplossing bedenken? Weet je dat ik bijvoorbeeld het stiekem ook wel eens vervelend vindt als mijn collega hard praat als hij aan het bellen is? Dan ga ik in een andere werkkamer zitten en kunnen we allebei rustig ons ding doen. Dat is mijn oplossing dan. En als hij klaar is met bellen werken we weer samen verder.’
7. Pak de foto’s van vroeger erbij
Laat aan de hand van foto’s zien wat je als koppel of gezin samen deed. Waar halen jullie energie uit en welke activiteiten doen jullie graag samen? Reizen, familie bezoeken of erop uit in de natuur? Je kind leert zo dat samen activiteiten ondernemen belangrijk is voor een relatie. Ook als je gescheiden bent kan het leerzaam zijn voor het kind om foto’s van mooie momenten te laten zien van de tijd dat jullie samen waren. Het kind kan leren dat hoewel de relatie geëindigd is, dit niet betekent dat de relatie ook ‘mislukt’ is, omdat jullie ook een fijne tijd samen hebben gehad.
To do tip: Koop een groot wit canvasdoek, verzamel oude tijdschriften en laat foto’s afdrukken van het gezin door de tijd heen. Maak samen met je kind een collage van jullie favoriete momenten of vakanties. Laat het kind de foto’s en plaatjes uitkiezen en help bij het uitknippen en opplakken. De keuze van het kind geeft jou informatie over welke momenten het kind het meest koestert.
8. Plan me-time in
In een relatie is het zowel belangrijk om samen activiteiten te ondernemen als ook de ander de ruimte te bieden om dingen alleen te doen. Voor ouders kan het lastig zijn om me-time in te plannen, omdat zij zich verantwoordelijk voelen om er te zijn voor het gezin. Vergeet niet dat als je een gezin hebt, je deze tijd met jezelf extra hard nodig hebt om weer op te kunnen laden. Als je kind ziet dat je niet alleen goed voor het kind zorgt, maar ook voor jezelf, zal het kind dit gezonde voorbeeld ook meenemen naar de toekomst en denken: ‘Ik mag vooral voor mezelf zorgen naast aandacht geven aan anderen’. Leer je kind ook om voor zichzelf aan te voelen wanneer het even zijn me-time nodig heeft.
To do tip: Pak je agenda erbij! Besteed je genoeg tijd aan jezelf? Zou je weer eens die hobby van vroeger willen oppakken? Ga in gesprek met je kind en kijk hoe jullie regelmatig tijd kunnen inplannen voor jullie samen en wanneer het fijn is om ieder even een pauze moment te hebben. Bespreek wat je allemaal kunt beleven tijdens een ‘alleen avontuur’. Dit zal voor iedereen anders zijn. Bekijk wat een ieder daarin fijn vindt.
9. Praten met je kind over zijn/haar eerste verliefdheid, verkering of liefdesverdriet
Kinderen kunnen in verschillende fasen een gevoel van verliefdheid ervaren. Na circa het vijfde/zesde levensjaar kan een kind vanuit hechting echte liefde voelen en dit benoemen. Het is leuk om hier samen over te spreken. Hoe voelt het kind zich? Waar voelt hij verliefdheid in zijn lichaam? Wat is het verschil tussen vriendschap en liefde? Wat betekent intimiteit en wanneer en waarom wil je dat tonen? Hoe is dit verschillend kijkend naar verliefdheid, de ouder-kind relatie en vriendschappen? Wat maakt houden van als ouders voor je kind anders dan houden van als partners? Durft het kind verliefdheid te uiten en te tonen aan de ander? Welke onzekerheden ervaart het kind? Loop een rondje buiten samen en benoem het eens of vraag er naar. Vraag daarbij niet teveel tegelijk. Respecteer ook de ruimte van je kind en laat zien dat je kind er met je over kan spreken zonder dat je een oordeel hebt. Als hun verhaal er mag zijn zullen ze voelen dat ze dingen kunnen bespreken met je als ouder. Bespreken hoe jullie elkaar als ouders voor het eerst hebben ontmoet, hoe jullie verliefd werden, wat je voelde en hoe jullie het uitten naar elkaar kan daarbij leuk zijn voor het kind. Vertel ook over relaties waarin je meegemaakt hebt dat het niet wederzijds was en hoe je daarmee om ging.
To do tip: Pak een groot vel papier. Teken een kleine cirkel in het midden. Dat is het kind. Teken daar omheen meerdere cirkels. Laat het kind voor zichzelf eens opschrijven wie er in zijn relatiecirkel voorkomen. Wie staan er dichtbij en wie verder af? Wat vind een kind belangrijk in relaties en waarom voelt iemand speciaal voor een kind?
10. Geef het kind de ruimte om zijn voorkeur aan te geven
In een huishouden gelden bepaalde regels waar kinderen zich aan moeten houden, bijvoorbeeld bedtijd, schermtijd en de etiquette aan tafel. Kinderen hebben deze regelmaat nodig. Het is daarbij wel van belang om te kijken op welke momenten je het kind een keuze kunt bieden of een compromis kunt sluiten. Misschien voelt dit laatste alsof je niet consequent bent. Maar door het sluiten van een compromis leer je je kind dat het niet altijd moet doen wat de ander wil, een ‘gezond egoïsme’, waarbij er wel rekening wordt gehouden met de wensen en belangen van de ander. De ruimte die het kind nodig heeft wordt groter naarmate het kind ouder wordt. Inspraak in de regels en de consequenties wanneer een regel overtreden wordt is voor tieners essentieel.
To do tip: Maak een lijstje van de dingen die je nu voor het welzijn van het kind belangrijk vindt en waar het kind ook zelf bij zou mag meedenken. Bijvoorbeeld: De regel is dat het kind zijn kleding op tijd aan moet doen voor school, maar kan ik mijn kind de keuze geven welk T-shirt hij/zij die dag graag wil dragen? De regel is dat de kinderen gezond eten, maar kan ik af en toe misschien mijn kind uit een aantal gerechten laten kiezen?
Maak ook een lijstje van de momenten waarop het voor jou oké is om een compromis te sluiten en in welke gevallen je consequent wil blijven. Bijvoorbeeld consequent blijven als het kind zeurt om snoep of een filmpje kijken, maar een compromis sluiten als het kind vraagt om een extra boekje voor te lezen (‘Nou goed dan, nog één hoofdstuk en dan gaan we echt naar bed toe.’) of als je kind graag nog even binnen wil spelen als buiten de zon schijnt (‘Ik zie hoe lekker je aan het spelen bent binnen, dan blijven we nog even.’). Dit is voor iedere ouder anders.
Boekentips
- De vijf talen van de liefde – ook beschikbaar voor tieners
- How2talk2kids
- Ruziemaken is een hele kunst
Blog geschreven door Marieke Lips & Iris Bakker